Thường trú nhân là gì? Quyền lợi tại Mỹ, Canada, Úc bạn nên biết

Khi bạn bắt đầu hành trình định cư tại một quốc gia như Mỹ, Canada hay Úc, một trong những trạng thái pháp lý quan trọng nhất bạn sẽ đạt được chính là thường trú nhân (Permanent Resident). Đây không chỉ là bước chuyển lớn trong cuộc sống mà còn là nền tảng mở ra hàng loạt quyền lợi như làm việc hợp pháp, được hưởng phúc lợi xã hội và có thể xin nhập quốc tịch trong tương lai.

Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ thường trú nhân là gì, khác gì với công dân và những quyền – nghĩa vụ cụ thể ra sao. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn phân biệt rõ ràng và nắm chắc thông tin quan trọng nếu bạn đang có kế hoạch định cư lâu dài ở nước ngoài.

Thường trú nhân là gì?

Thường trú nhân (Permanent Resident) là người nước ngoài đã được chính phủ của một quốc gia cho phép sinh sống và làm việc dài hạn, hợp pháp, nhưng chưa có quốc tịch của nước đó. Tình trạng thường trú là một trạng thái hợp pháp ổn định, mở ra nhiều quyền lợi trong xã hội nước sở tại, đồng thời là bước đệm quan trọng để xin quốc tịch trong tương lai nếu đủ điều kiện.

Mặc dù không phải là công dân, người có thẻ thường trú (PR) vẫn có thể:

• Làm việc toàn thời gian
• Sống và học tập không giới hạn tại quốc gia đó
• Được hưởng các phúc lợi xã hội cơ bản (tuỳ quốc gia)
• Bảo lãnh người thân sang đoàn tụ
• Xin nhập quốc tịch sau một thời gian cư trú hợp pháp

Tuy nhiên, thường trú nhân không được quyền bầu cử, ứng cử và có thể bị trục xuất nếu vi phạm pháp luật nghiêm trọng hoặc không duy trì đủ điều kiện cư trú.

Tên gọi thường trú nhân ở các quốc gia phổ biến

Sự khác biệt giữa thường trú nhân và công dân

Dù cả thường trú nhân (Permanent Resident) và công dân (Citizen) đều có quyền sinh sống lâu dài tại quốc gia sở tại, 2 tư cách này có những điểm khác biệt quan trọng về mặt pháp lý, quyền lợi và nghĩa vụ. Việc hiểu rõ sự khác biệt này sẽ giúp bạn có kế hoạch định cư và nhập quốc tịch phù hợp với mục tiêu cá nhân.

Điểm khác biệt lớn nhất giữa thường trú nhân và công dân:

• Quốc tịch: Công dân có quốc tịch của quốc gia đó, trong khi thường trú nhân thì không.
• Quyền bầu cử và ứng cử: Thường trú nhân không có quyền bầu cử hay ứng cử vào các cơ quan chính phủ, cũng như không được làm việc trong các vị trí nhạy cảm yêu cầu phải có quốc tịch.
• Thời hạn cư trú: Tình trạng công dân là vĩnh viễn và không thể bị tước bỏ (trừ trường hợp phạm tội nghiêm trọng), trong khi tình trạng thường trú nhân có thể bị mất nếu vi phạm các quy định di trú hoặc rời khỏi quốc gia quá lâu.

Nhìn chung, thường trú nhân mang lại nhiều lợi ích cho những người muốn định cư lâu dài tại một quốc gia khác, nhưng vẫn giữ quốc tịch gốc của mình.

Bảng so sánh chi tiết: Thường trú nhân vs Công dân

Quyền lợi của thường trú nhân (tùy quốc gia)

Khi trở thành thường trú nhân tại một quốc gia phát triển như Mỹ, Canada hoặc Úc, bạn sẽ được hưởng nhiều quyền lợi quan trọng về cư trú, lao động, phúc lợi và bảo lãnh người thân.

Dưới đây là tổng hợp chi tiết những quyền lợi phổ biến.

Quyền sống và làm việc hợp pháp

Thường trú nhân được phép:

• Làm việc toàn thời gian tại bất kỳ nơi nào trong nước, không cần giấy phép lao động riêng.
• Tự do chuyển đổi nơi cư trú và ngành nghề.
• Mở công ty, kinh doanh hợp pháp tại Canada và Úc.

Ví dụ:

• Tại Mỹ, thường trú nhân có thể làm việc không giới hạn số giờ ở bất kỳ công ty nào, trừ một số vị trí yêu cầu quốc tịch Mỹ.
• Tại Úc, thường trú nhân có quyền khởi nghiệp, thuê nhân viên và đăng ký mã số doanh nghiệp (ABN) như công dân.

Hưởng phúc lợi xã hội và y tế

Tùy theo thời gian cư trú và đóng thuế, thường trú nhân được hưởng nhiều chính sách an sinh.

Ví dụ:

• Canada:
  • Bảo hiểm y tế công (Medicare) của tỉnh bang.
  • Trợ cấp nuôi con (Canada Child Benefit).
  • Trợ cấp thai sản, chăm sóc sức khỏe, phúc lợi xã hội khác.
• Mỹ:
  • Có thể được hưởng Social Security hoặc Medicare nếu đủ thời gian đóng thuế (ít nhất 10 năm).
  • Một số bang có chương trình hỗ trợ y tế, giáo dục riêng cho thường trú nhân.

Quyền bảo lãnh người thân

Thường trú nhân có thể bảo lãnh:

• Vợ/chồng và con cái độc thân dưới 21 tuổi sang đoàn tụ.
• Một số quốc gia như Canada cho phép bảo lãnh cha mẹ hoặc ông bà nếu đạt yêu cầu tài chính.

Tuy nhiên, thủ tục bảo lãnh có thể dài hơn so với công dân và yêu cầu chứng minh tài chính rõ ràng.

Quyền xin nhập quốc tịch sau thời gian cư trú

Thường trú nhân là bước đệm quan trọng để xin quốc tịch.

Ví dụ:

• Canada: Nộp đơn xin quốc tịch sau khi sống 3 năm trong vòng 5 năm gần nhất.
• Úc: Cần cư trú hợp pháp 4 năm liên tục, trong đó ít nhất 1 năm có PR.
• Mỹ: Có thể nộp đơn sau 5 năm có thẻ xanh (hoặc 3 năm nếu kết hôn công dân Mỹ).

Việc nhập quốc tịch mở ra thêm nhiều quyền lợi như quyền bầu cử, hộ chiếu quốc gia, miễn visa nhiều nước…

Nghĩa vụ của thường trú nhân

Trở thành thường trú nhân không chỉ đi kèm với quyền lợi, mà còn là trách nhiệm pháp lý rõ ràng với quốc gia nơi bạn sinh sống. Nếu không tuân thủ những nghĩa vụ này, bạn có thể mất quyền thường trú hoặc gặp rắc rối trong quá trình xin quốc tịch.

Dưới đây là những nghĩa vụ quan trọng mà người có thẻ thường trú cần phải thực hiện tại Mỹ, Canada và Úc.

Tuân thủ pháp luật và duy trì hồ sơ thuế đầy đủ

Thường trú nhân phải:

• Tuân thủ luật pháp địa phương và liên bang của quốc gia cư trú.
• Khai báo thuế trung thực hằng năm, kể cả khi không có thu nhập hoặc sinh sống ngoài quốc gia đó một phần thời gian.

Ví dụ:

• Tại Mỹ, bạn vẫn phải khai thuế thu nhập toàn cầu với Sở Thuế vụ (IRS) nếu đang giữ thẻ xanh, dù có đang ở nước ngoài.
• Tại Canada, thường trú nhân có trách nhiệm khai thuế thu nhập toàn cầu nếu đủ số ngày cư trú tính thuế trong năm.

Duy trì thời gian cư trú để không mất tình trạng PR

Mỗi quốc gia có quy định cụ thể về thời gian cư trú tối thiểu đối với thường trú nhân.

• Canada: Phải cư trú ít nhất 730 ngày (2 năm) trong mỗi chu kỳ 5 năm để giữ PR.
• Úc: Phải duy trì visa định cư hợp lệ, đồng thời đáp ứng điều kiện sinh sống tại Úc nếu muốn gia hạn visa thường trú hoặc xin quốc tịch.
• Mỹ: Không được vắng mặt khỏi nước quá 180 ngày liên tục. Nếu ra khỏi Mỹ hơn 12 tháng mà không có Re-entry Permit, thẻ xanh có thể bị xem là từ bỏ.

Một số trường hợp bị mất PR do không thỏa điều kiện cư trú chiếm tỷ lệ đáng kể trong các quốc gia này.

Không phạm tội nghiêm trọng

Nếu vi phạm pháp luật nghiêm trọng (đặc biệt là hình sự, ma túy, bạo lực gia đình, gian lận hồ sơ…), bạn có thể bị:

• Truy tố và chịu hình phạt theo luật hình sự.
• Mất quyền thường trú và bị trục xuất khỏi quốc gia đó.

Tại Mỹ, hình thức trục xuất (deportation) áp dụng với cả những người có thẻ xanh nếu phạm các tội danh trong danh sách cấm theo luật di trú.

Thông báo địa chỉ khi thay đổi nơi cư trú

Ở một số quốc gia như Mỹ, thường trú nhân có nghĩa vụ cập nhật địa chỉ mới với cơ quan di trú trong thời hạn nhất định (thường là 10 ngày). Vi phạm quy định này có thể ảnh hưởng đến tình trạng cư trú hoặc gây chậm trễ trong các thủ tục pháp lý.

Một số câu hỏi thường gặp

1. Thường trú nhân có được giữ quốc tịch Việt Nam không?

Có. Việc trở thành thường trú nhân (Permanent Resident – PR) tại Mỹ, Canada hoặc Úc không ảnh hưởng đến quốc tịch Việt Nam của bạn. Bạn vẫn giữ nguyên quốc tịch gốc nếu chưa xin quốc tịch mới hoặc không từ bỏ quốc tịch Việt Nam.

Tuy nhiên, nếu bạn sau này nộp đơn xin quốc tịch của quốc gia cư trú, cần xem xét liệu quốc gia đó có cho phép song tịch hay không:

• Mỹ và Canada cho phép song tịch.
• Úc cũng cho phép song tịch, nên bạn có thể giữ cả hai quốc tịch nếu Việt Nam không yêu cầu từ bỏ.

2. Thường trú nhân có được miễn visa khi đi nước khác?

Có thể, tùy quốc gia, quyền miễn visa không áp dụng cho mọi nơi, nhưng thường trú nhân tại một số nước có thể được ưu đãi khi xin visa sang các quốc gia khác:

• Thường trú nhân Mỹ (có thẻ xanh) được miễn visa vào Canada, Mexico và nhiều quốc gia vùng Caribbean.
• PR Canada có thể xin visa Mỹ dễ hơn nếu đáp ứng yêu cầu.
• PR Úc cũng thường được ưu tiên hơn khi xin visa vào các nước OECD (Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế), do hồ sơ tài chính và lý lịch rõ ràng.

Dù là PR, bạn vẫn cần kiểm tra chính sách visa của nước đến vì không đồng nghĩa với quốc tịch – bạn không có hộ chiếu của quốc gia đó.

3. Nếu mất PR thì có xin lại được không?

Tùy quốc gia và lý do bị mất PR, nếu bạn bị mất PR vì không đáp ứng yêu cầu cư trú, bạn có thể:

• Nộp đơn xin khôi phục tình trạng thường trú (Restoration/Reinstatement) nếu đủ lý do chính đáng và chứng minh mối liên hệ gắn bó với quốc gia đó.
• Hoặc bạn phải nộp hồ sơ xin PR mới từ đầu, tùy theo chương trình định cư phù hợp.

Ví dụ:

• Ở Canada: Có thể nộp PR Travel Document hoặc đơn kháng cáo mất PR.
• Ở Mỹ: Nếu mất thẻ xanh vì vắng mặt lâu ngày, cần xin SB-1 Returning Resident Visa, nhưng không phải lúc nào cũng được chấp thuận.

4. Thường trú nhân có quyền lợi y tế như công dân không?

Gần như tương đương. Tại các nước như Canada và Úc, thường trú nhân được hưởng bảo hiểm y tế công, trợ cấp trẻ em, hỗ trợ thai sản và các dịch vụ xã hội khác tương tự công dân.

Tuy nhiên, một số chương trình đặc biệt (như học bổng của công dân, trợ cấp bầu cử, hoặc tài trợ quốc gia) có thể chỉ dành riêng cho công dân.

Kết luận

Việc trở thành thường trú nhân là một dấu mốc quan trọng trong hành trình định cư tại các quốc gia phát triển như Mỹ, Canada hay Úc. Trạng thái này không chỉ mang lại sự ổn định về nơi cư trú, công việc và quyền lợi xã hội, mà còn là bước đệm vững chắc để bạn tiến xa hơn – như xin nhập quốc tịch hoặc bảo lãnh người thân sang cùng sinh sống.

Tuy nhiên, đi cùng với quyền lợi là trách nhiệm. Để duy trì tư cách thường trú lâu dài, bạn cần hiểu rõ quy định về cư trú, tuân thủ pháp luật và chủ động theo dõi tình trạng PR của mình. Một chiến lược định cư bài bản, phù hợp với hoàn cảnh cá nhân và từng quốc gia là yếu tố quyết định thành công.

Tìm hiểu thêm các bài viết chuyên sâu về định cư, quyền lợi thường trú nhân và chiến lược hồ sơ tại blog của VICTORY.